درآمدها و انواع آن pdf

در دنیای پیچیده اقتصاد دولتی، درک منابع مالی نقش کلیدی در برنامه‌ریزی و توسعه دارد. بودجه دولتی نه تنها ابزاری برای مدیریت هزینه‌ها است، بلکه نشان‌دهنده چگونگی تأمین منابع برای پیشرفت کشور محسوب می‌شود. یکی از جنبه‌های اصلی این بودجه، درآمدها و انواع آن است که شامل درآمدهای عمومی، اختصاصی و سایر منابع تأمین اعتبار می‌شود.

در این مقاله، به بررسی دقیق این موضوع می‌پردازیم تا کاربرانی که به دنبال اطلاعات کاربردی در زمینه بودجه‌ریزی هستند، بتوانند از آن بهره ببرند. اگر شما دانشجو، کارمند دولتی یا علاقه‌مند به اقتصاد هستید، این محتوا با تمرکز بر جنبه‌های عملی و قانونی، به شما کمک می‌کند تا تصویری واضح از سیستم مالی دولت به دست آورید.

ما در این مقاله، بر اساس اصول قانونی مانند قانون محاسبات عمومی، به طبقه‌بندی منابع درآمدی، هزینه‌ها، حسابرسی و معاملات دولتی می‌پردازیم. هدف این است که محتوایی مفید و جذاب ارائه دهیم، بدون پیچیدگی‌های غیرضروری، تا بتوانید به راحتی از آن برای مطالعات یا تصمیم‌گیری‌های حرفه‌ای استفاده کنید.

مقدمه‌ای بر بودجه و نقش درآمدهای دولتی

بودجه دولتی را می‌توان به عنوان “برنامه یک‌ساله دولت” یا “مجوز دریافت‌ها و پرداخت‌های سالانه” تعریف کرد. طبق اصل ۵۲ قانون اساسی، بودجه از سوی دولت به مجلس ارائه می‌شود و پس از تصویب، به اجرا درمی‌آید. در این سیستم، درآمدها و انواع آن پایه و اساس تأمین منابع هستند. درآمد ملی، که مجموع درآمدهای گروه‌های اقتصادی مختلف است، نقش محرک توسعه را ایفا می‌کند.

بودجه از دو بخش اصلی تشکیل شده: درآمدها و منابع، و مخارج و مصارف. سیاست‌های مالی دولت، مانند مالیات‌ها و هزینه‌ها، در این سند منعکس می‌شود. تفاوت بودجه در کشورهای نفت‌خیز مانند ایران، وابستگی به منابع طبیعی است که تأثیرات اقتصادی خاصی ایجاد می‌کند. در ادامه، به جزئیات انواع درآمدهای دولتی می‌پردازیم تا درک بهتری از این ساختار به دست آورید.

تعریف درآمد و اهمیت آن در اقتصاد ملی

درآمد را می‌توان ارزش پولی کالاها و خدماتی دانست که فرد یا نهاد در یک دوره مالی مصرف می‌کند. از دیدگاه اقتصادی، درآمدها و انواع آن شامل افزایش قدرت خرید و تغییرات در دارایی‌هاست. در بخش دولتی ایران، درآمد مشمول مالیات بر اساس افزایش اقتصادی تعریف می‌شود، هرچند کاملاً با آن همخوانی ندارد.

درآمد ملی، مجموع درآمدهای اقشار مختلف جامعه در تولید کالاها و خدمات است و معمولاً در یک دوره یک‌ساله تحلیل می‌شود. این مفهوم با “ملی” در سیاست هم‌تراز است و آمارهای کلان اقتصادی را شکل می‌دهد. طبق ماده ۱۱ قانون محاسبات عمومی، درآمدهای دولت شامل وجوهی است که به حساب‌های خزانه متمرکز می‌شود.

در نظام بودجه‌ریزی جدید، درآمد به دادوستدهایی اطلاق می‌شود که ارزش خالص (تفاوت دارایی‌ها و بدهی‌ها) را افزایش دهد. فروش زمین، ساختمان یا نفت به عنوان واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای طبقه‌بندی می‌شود. این طبقه‌بندی کمک می‌کند تا دولت منابع را برای طرح‌های عمرانی و فعالیت‌های جاری مشخص کند.

انواع درآمدهای دولتی بر اساس قانون محاسبات عمومی

طبق مواد ۱۰، ۱۴ و ۱۵ قانون محاسبات عمومی، درآمدها و انواع آن به سه دسته تقسیم می‌شوند:

۱. درآمدهای عمومی: این دسته برای تأمین هزینه‌های عمومی جمع‌آوری می‌شود و شامل مالیات‌ها، سود سهام شرکت‌های دولتی و درآمدهای حاصل از انحصارات است. این درآمدها پس از وصول به خزانه متمرکز شده و طبق مقررات مصرف می‌شوند.

۲. درآمدهای اختصاصی: طبق ماده ۱۴، این درآمدها برای مصارف خاص پیش‌بینی شده و بر اساس قوانین خاص وصول می‌شوند. تفاوت اصلی با درآمدهای عمومی این است که واریز به خزانه حق ایجاد می‌کند، در حالی که درآمدهای عمومی چنین نیست.

۳. درآمدهای شرکت‌های دولتی: طبق ماده ۱۵، درآمدهایی که در قبال ارائه خدمات یا فروش کالاها عاید شرکت‌ها می‌شود. بودجه این شرکت‌ها در بودجه کل کشور لحاظ می‌شود، اما تصویب نهایی توسط مجمع عمومی یا شورای عالی است.

این انواع درآمدهای دولتی تحت تأثیر عوامل مانند افزایش حجم وظایف و تغییر ماهیت آن‌ها قرار دارد. برای مثال، توسعه هزینه‌های عمومی دولت را به جستجوی منابع جدید وادار می‌کند.

طبقه‌بندی درآمدها و سایر منابع تأمین اعتبار

برای تصمیم‌گیری بهتر، درآمدها و انواع آن طبقه‌بندی می‌شوند. این طبقه‌بندی در بودجه برنامه‌ای اهمیت بیشتری دارد، زیرا منابع را برای طرح‌های عمرانی مشخص می‌کند. در بودجه کل کشور، درآمدها به هفت بخش تقسیم می‌شوند:

۱. درآمدهای مالیاتی: شامل مالیات بر شرکت‌ها، درآمد، ثروت، ارث، واردات و مصرف.

۲. درآمد نفت و گاز: فروش نفت و درآمد گاز.

۳. درآمدهای حاصل از انحصارات و مالکیت: سود سهام، اجاره ساختمان‌ها.

۴. درآمدهای حاصل از خدمات و فروش کالا: خدمات و فروش.

۵. حق بیمه، کمک‌های دریافتی، درآمدهای انتقالی و متفرقه.

۶. اصل و بهره وام‌ها و سود سرمایه‌گذاری.

۷. سایر منابع تأمین اعتبار: وام‌های خارجی و داخلی، برگشتی از پرداخت‌های قبل.

این طبقه‌بندی درآمد امکان برآورد دقیق و اتخاذ تصمیمات مناسب را فراهم می‌کند. برای مثال، مالیات‌ها ابزار تعادل اقتصادی هستند و در برخی کشورها به صورت مرکزی یا ایالتی وصول می‌شوند.

درآمدهای مالیاتی: انواع و نقش آن‌ها

درآمدها و انواع آن در بخش مالیاتی، قسمتی از درآمد یا دارایی افراد است که برای اجرای سیاست‌های مالی و حفظ منافع اقتصادی و اجتماعی وصول می‌شود. مالیات‌ها به دو گروه مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند.

• مالیات مستقیم: از درآمد یا دارایی دریافت می‌شود، مانند مالیات بر درآمد املاک، مشاغل، حقوق، اشخاص حقوقی، اتفاقی و کشاورزی (که برخی معاف هستند). مالیات بر دارایی شامل ارث و تمبر است.
• مالیات غیرمستقیم: پرداخت‌کننده مشخص نیست و شامل واردات (حقوق گمرکی، سود بازرگانی) و مصرف (فرآورده‌های نفتی، سیگار، ارزش افزوده) می‌شود.

اصل ۵۱ قانون اساسی وضع مالیات را تنها بر اساس قانون مجاز می‌داند. این انواع منابع درآمدی نقش کلیدی در تأمین بودجه دارند.

سایر منابع تأمین اعتبار: راه‌حل کسری بودجه

وقتی درآمدها و انواع آن کافی نباشد، دولت به سایر منابع روی می‌آورد. این منابع ماهیت درآمد ندارند و شامل وام، اوراق قرضه و برگشتی پرداخت‌های قبل است (ماده ۱۲ قانون محاسبات عمومی).

کسری بودجه زمانی رخ می‌دهد که هزینه‌ها بیش از درآمدها باشد. انواع کسری: اداری، ناشی از اوضاع اقتصادی و زیربنایی. روش‌های تأمین:

• کسری ارزی: وام خارجی، افزایش صادرات، کاهش هزینه‌های ارزی، استفاده از ذخایر.
• کسری پول ملی: بدهی (برداشت بانکی، اوراق قرضه)، پیش‌فروش کالا، افزایش درآمدها (مالیات، فروش طلا)، کاهش هزینه‌ها.

طبق ماده ۳۷ قانون محاسبات عمومی، پیش‌بینی درآمد مجوز وصول نیست و مسئولیت وصول بر عهده روسای دستگاه‌هاست.

تمرکز درآمدها در حساب‌های خزانه

پس از بررسی درآمدها و انواع آن، تمرکز آن‌ها در خزانه ضروری است. خزانه وظایفی مانند جمع‌آوری درآمدهای عمومی و اختصاصی، انتقال اعتبارات و افتتاح حساب‌ها دارد (ماده ۴۰ قانون محاسبات عمومی).

برای وصول درآمدها، حساب‌های تمرکز وجوه نزد بانک مرکزی افتتاح می‌شود. درآمدهای عمومی به حساب عمومی، اختصاصی در حدود بودجه و شرکت‌های دولتی به حساب پرداخت منتقل می‌شود.

در مورد سپرده‌ها، حساب‌های مخصوص افتتاح شده و تنخواه‌گردان رد سپرده تا ۱۰ درصد (قابل افزایش تا ۲۰ درصد برای برخی دستگاه‌ها) تعیین می‌شود.

این فرآیند تضمین می‌کند که انواع درآمدهای دولتی به درستی مدیریت شوند و شفافیت مالی حفظ شود.

هزینه‌ها و پرداخت‌ها: جنبه مقابل درآمدها

در مقابل درآمدها و انواع آن، هزینه‌ها قرار دارند. هزینه پرداخت قطعی به ذینفع است (ماده ۲۳ قانون محاسبات عمومی). مخارج دولت برای وظایف عمومی مانند یارانه‌ها، آموزش و بهداشت صرف می‌شود.

انواع هزینه: جاری (عادی و تکراری برای عملیات جاری) و سرمایه‌ای (عمرانی برای ایجاد دارایی مانند سدها و جاده‌ها).

مراحل اجرای بودجه: تشخیص، تأمین اعتبار، تعهد، تسجیل، حواله، درخواست وجه و هزینه.

طبقه‌بندی هزینه‌ها: اقتصادی (هفت فصل مانند جبران خدمات کارکنان، استفاده از کالا)، عملیاتی (وظایف، برنامه‌ها) و سازمانی (توزیع اعتبارات میان دستگاه‌ها).

این طبقه‌بندی‌ها به تجزیه و تحلیل اقتصادی کمک می‌کنند و درآمدهای مختلف و دسته‌بندی آنها را با هزینه‌ها تطبیق می‌دهند.

طبقه‌بندی اقتصادی اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای

دارایی‌های سرمایه‌ای به تولید شده (ثابت، موجودی انبار، اقلام گران‌بها) و تولید نشده (زمین، دارایی‌های نامشهود) تقسیم می‌شود. هفت فصل شامل ساختمان، ماشین‌آلات، دام و نرم‌افزار.

این ساختار تضمین می‌کند که منابع از درآمدها و انواع آن به سرمایه‌گذاری تبدیل شوند.

تفریغ بودجه و حسابرسی

تفریغ بودجه، نتیجه اجرای بودجه است و توسط دیوان محاسبات تهیه می‌شود (اصل ۵۵ قانون اساسی). گزارش تا پایان دی‌ماه سال بعد به مجلس تسلیم می‌شود.

حسابرسی در نهادهای عمومی غیردولتی: نظارت ضمن هزینه (ذی‌حساب) و بعد هزینه (دیوان محاسبات). برای کمک‌ها، آیین‌نامه نظارت خاص اعمال می‌شود.

این فرآیند شفافیت انواع درآمدهای دولتی و هزینه‌ها را تضمین می‌کند.

معاملات دولتی: مناقصه و مزایده

معاملات دولتی به کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شوند. قراردادهای دولتی اداری (پیمانکاری) و غیراداری (اجاره).

مناقصه: عمومی یا محدود، یک یا دو مرحله‌ای. کمیسیون مناقصه سه نفره تصمیم‌گیری می‌کند.

مزایده: حضوری یا کتبی، عمومی یا خصوصی. کمیسیون مزایده نتیجه را اعلام می‌کند.

ترک تشریفات در موارد خاص مجاز است.

درآمدها و انواع آن در معاملات نقش کلیدی دارند، زیرا تضمین‌ها و پرداخت‌ها بر اساس آن‌ها تنظیم می‌شود.

نتیجه‌گیری

درک درآمدها و انواع آن کلیدی برای بودجه‌ریزی موفق است. از درآمدهای عمومی تا سایر منابع، هر کدام نقش خود را در تعادل اقتصادی ایفا می‌کنند. با رعایت قوانین، دولت می‌تواند توسعه را تضمین کند.